Trong bối cảnh Trung Đông rực lửa vì xung đột Israel-Iran, Qatar, một quốc gia Vùng Vịnh nhỏ bé nhưng sở hữu tiềm lực kinh tế mạnh mẽ, đã nhanh chóng khẳng định lại vai trò không thể thiếu của mình: một bên dàn xếp hòa bình thầm lặng. Dù mục tiêu bị tấn công trực diện bởi tên lửa Iran vào căn cứ Al Udeid (nơi đóng quân của Mỹ ở Doha) vào tối 23/6, Qatar vẫn cho thấy sự khéo léo trong chính sách ngoại giao. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Qatar, ông Majed al-Ansari, đã lên tiếng phản đối mạnh mẽ và khẳng định quyền đáp trả, đồng thời kêu gọi giảm leo thang và xúc tiến đàm phán.

Điều đáng chú ý là, ngay cả trước vụ tấn công, Doha đã âm thầm hoạt động như một trung gian đáng tin cậy giữa Washington (đồng minh thân cận của Israel) và Tehran. Bà Sanam Vakil, Giám đốc Chương trình Trung Đông - Bắc Phi tại Viện Chatham House (Anh), nhận định hành động này của Qatar là minh chứng rõ ràng cho một "lập trường thực tế và khéo léo", cho thấy khả năng "chịu đòn nhưng vẫn hành xử linh hoạt" của quốc gia này.

Sau đòn không kích từ Mỹ vào các cơ sở hạt nhân của Iran, Tehran đã đáp trả bằng loạt tên lửa nhắm vào căn cứ Al Udeid. Tuy nhiên, theo Thiếu tướng Shayeq Misfer al-Hajri, Phó Tổng tham mưu trưởng liên quân Qatar, phần lớn tên lửa đã bị đánh chặn, và đáng ngạc nhiên hơn là chính quyền Doha đã được thông báo trước về cuộc tấn công này. Động thái triệu tập đại sứ Iran nhưng không áp đặt trừng phạt sau đó được giới quan sát nhận định là một phần của "kịch bản được tính toán kỹ lưỡng", nhằm duy trì kênh đối thoại.

Giữa hai tuần căng thẳng leo thang, các quốc gia Vùng Vịnh đặc biệt lo ngại về nguy cơ xung đột lan rộng. Với mối quan hệ tương đối gần gũi với Iran trong nhiều năm, Qatar nổi lên như một "lựa chọn an toàn" cho Tehran nếu muốn nhắm vào quân đội Mỹ mà vẫn giữ được cánh cửa ngoại giao. Các nguồn tin ngoại giao tiết lộ, Tổng thống Mỹ Trump đã trực tiếp đề nghị Quốc vương Qatar, Sheikh Tamim bin Hamad al-Thani, hỗ trợ chuyển đề xuất ngừng bắn cho Iran. Thủ tướng kiêm Ngoại trưởng Qatar, Sheikh Mohammed bin Abdulrahman al-Thani, đã nhanh chóng điện đàm với giới lãnh đạo Iran, thành công thuyết phục Tehran chấp nhận thỏa thuận chỉ vài giờ trước khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực rạng sáng 24/6. Vai trò này sau đó đã được cả quan chức Nhà Trắng và Đại sứ Iran tại Liên Hợp Quốc, ông Amir-Saeid Iravani, công khai cảm ơn.

Qatar đã thể hiện một nghệ thuật ngoại giao tinh vi khi Ngoại trưởng Sultan bin Saad al-Muraikhi mạnh mẽ lên án vụ tấn công, nhưng ngay sau đó Thứ trưởng Ngoại giao Majed al-Ansari lại nhấn mạnh Qatar là quốc gia đầu tiên cảnh báo về nguy cơ leo thang từ phía Israel. Sự "hai mặt" này được giới chuyên gia đánh giá là nỗ lực khôn ngoan để giữ thế trung gian. Về phía Iran, Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao tái khẳng định "mối quan hệ nồng ấm và mang tính lịch sử" với Qatar, đồng thời tuyên bố sẽ không để "những hành vi gây hấn của Mỹ và Israel" chia rẽ họ với "các quốc gia anh em trong khu vực". Điều này cho thấy sự đồng thuận ngầm trong việc duy trì kênh liên lạc dù có xung đột.

Khả năng độc đáo của Qatar trong việc đối thoại với các "đối thủ" của Mỹ – từ Taliban, Hamas cho đến Iran – là điều hiếm có. Đây cũng là một trong số ít các đồng minh Trung Đông được cả hai đảng Dân chủ và Cộng hòa tại Mỹ tin tưởng. Kể từ khi xung đột Gaza bùng nổ vào tháng 10/2023, Qatar cũng đóng vai trò cầu nối then chốt giữa Israel và Hamas, góp phần định hình chiến lược đối ngoại linh hoạt và hiệu quả.

Giá trị chiến lược của Qatar được củng cố bởi lời khẳng định của đặc phái viên Tổng thống Trump, ông Steve Witkoff. Ông ca ngợi Qatar không đòi hỏi gì, tự chi trả mọi chi phí cho căn cứ không quân của Mỹ và "điều đó rất hiếm". Khi được hỏi liệu Qatar có phải là "đại diện của Iran", ông Witkoff thừa nhận họ là một quốc gia Hồi giáo có quan điểm từng "hơi cực đoan" nhưng đã điều chỉnh rất nhiều, mong muốn hòa bình thực sự và được công nhận là người kiến tạo hòa bình.

Cây bút kỳ cựu Patrick Wintour của Guardian đã nhận xét rất chuẩn xác về Qatar: "hiếm có xung đột nào phức tạp và nghịch lý như cuộc chiến Iran - Israel, và hiếm có quốc gia nào 'đa chiều' như Qatar". Đây chính là yếu tố làm nên vị thế độc nhất của Doha trên bàn cờ địa chính trị Trung Đông và thế giới.